Дотоод хэргийн их сургуулийн Эрдэм шинжилгээний нэгдсэн хүрээлэнгийн Инновацийн төвийн эрхлэгч, Хууль зүйн доктор, цагдаагийн хурандаа Т.Очирбаттай Их сургуулийн эрдэмтэн судлаач, багш нар улс орны эдийн засгийг хэмнэсэн онцгой ач холбогдол бүхий инновацийн бүтээл хийж туршиж байгаа талаар ярилцлаа.
-Дотоод хэргийн их сургуулийн эрдэмтэн, судлаачдын хийж буй инновацийн бүтээлийн талаар танилцуулаач?
-Манай их сургуулийн Инновацийн төвийн судлаачид гадаадаас өндөр өртөгтэй авдаг хэргийн газраас ул мөр цуглуулах иж бүрдэл бүхий цүнхийг хямд зардлаар дотоодоос нийлүүлэх боломжийг бий болгож байна. Хэргийн газраас ул мөр цуглуулах иж бүрдэл цүнхийг 1990 он хүртэл ЗХУ, БНАГУ-аас авдаг байсан бол сүүлийн жилүүдэд Хятад, Япон, АНУ-аас авдаг болсон. Энэхүү хэргийн ул мөр бэхжүүлэх иж бүрэн багаж хэрэгсэл бүхий цүнхний санааг гаргаж, судалж туршсан нь бидний 4-5 жилийн хөдөлмөрийн үр шим юм. Дотоод хэргийн их сургуулийн багш нарын инновацийн үр дүнд криминалистикийн мэргэжилтний цүнхийг Хятадаас 6000 гаруй юань буюу 2.5 сая төгрөгөөр худалдан авдаг бол дотооддоо 700 мянга орчим төгрөгөөр хийх боломж байна.
Тусгай зориулалтын цүнхийг хэргийн газар очиж ул мөр бэхжүүлэх чиг үүрэгтэй албад буюу Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэн, цагдаагийн байгууллагад ихэвчлэн ашигладаг. Түүнчлэн, хил зөрчигчийн мөрийг бэхжүүлэхээр хилийн отрядуудад ашиглаж эхэлсэн. Бид тусгай зориулалтын цүнхээ хилийн 27 отрядад өгч, сургалт зохион байгуулсан.
-Тухайн цүнхэн дотор хэдэн төрлийн багаж хэрэгсэл багтсан байгаа вэ?
-Энэ цүнхэнд хэргийн газраас ул мөр, эд мөрийн баримт цуглуулах 50 гаруй төрлийн багаж хэрэгсэл бий. Мөн бэхжүүлж байгаа ул мөр хэргийнхээ төрлөөс шалтгаалж янз бүр байна. Тухайлбал, хэмжих хэрэгсэл, бахь, хайч зэрэг ерөнхий зориулалттай багаж хэрэгслээс гадна зөвхөн хэргийн газрын үзлэгт ашигладаг соронзон багс гэх мэт тусгай зориулалтын багаж бий. Эдгээр тусгай зориулалтын багаж хэрэгслийг гадуур зардаггүй. Иймд эдгээрийг туршилт, судалгааны үр дүнд үйлдвэрлэж бүрдүүлсэн. Энэ төрлийн цүнхийг манай улс гадаадаас авдаг. Гадаадад ч гэсэн зах зээл дээр тэр бүр зарахгүй учраас хэн нэгэн бизнес хийдэг хүн оруулж ирэх боломжгүй. Заавал тусгай захиалгаар харьцаж авах шаардлага тулгарна. Ийм нөхцөл байдал байгаа учраас бид хэргийн газаас ул мөр, эд мөрийн баримт цуглуулах цүнх бүтээхээр шийдэж, одоогоор туршилт-зохион бүтээлтийн шатанд явж байна.
-Цүнхний чанар, багаж хэрэгслийн хувьд гадаадаас худалдан авдаг цүнхтэй харьцуулвал ямар бол?
-Бидний бүтээсэн цүнх гаднаас авчирдаг цүнхтэй харьцуулаад үзвэл багажны төрөл, чанар дутахгүй. Судалгаанд суурилж Монголын орчин нөхцөл, цаг уур, гэмт хэргийн онцлогт тохируулсан гэдгээрээ давуу талтай. Гадаадаас авчирсан цүнхэнд Монголын нөхцөлд тохирохгүй зүйлс байдаг. Тухайлбал, АНУ-аас авчирсан цүнхэн доторх шугамын хэмжээс инчээр илэрхийлэгдсэн байх нь бий. Бид бол хэмжих хэрэгслээс гадна гарын хээ авах, бөглөх маягт гээд оорийн улсын нөхцөлд тохируулан хийсэн. Мөн нөхөн хангагдах зүйлс гэж бий. Гарын мөр илрүүлэх нунтаг дууслаа гэхэд гадны компанитай гэрээ хийгээд авах боломжгүй. Иймд лобариторидоо хийгээд нийлүүлэх боломжийг эрэлхийлэн ажиллаж байна.
Их сургуулийн багш нарын бүтээсэн цүнх хэдийгээр туршилтын шатандаа байгаа ч Монголын хөрсөнд тохирсон гэдэг утгаараа чанарын хувьд ч дутахгүй. Тусгай зориулалтын цүнхийг хийх санаа төрснөөс хойш санхүүжилт, хүний нөөц, технологи, судалгааны үр дүн зэргээр олон жилийн хөдөлмөр зарцуулсан учраас Дотоод хэргийн их сургуулийн өмч юм.
-Инновацийн бүтээл гэдэг нарийн судалгаа, олон удаагийн туршилтаар амжилттай болдог. Цаашид тухайн бүтээлийг улам боловсронгуй болгох байх?
-Бид цүнхний төрлийг нь улам олон болгож, материалыг худалдан авч технологийн өөрчлөлтийг хийж байна. Хуванцарыг авч нугалах, тоо бичих технологийг өөрсдөө хийдэг. Нугалсан бэлэн хуванцар авья гэвэл тусгай зориулалтынх учир үнэтэй. Цаашид нийтлэг ашиглах 12 төрлийн цүнх хийхээр төлөвлөж байна. Хүн амины хэрэг, хулгай, кибер, дээрэм, эдийн засгийн зэргээр хэргийн өнгөөр ангилж болно. Үүнээс гадна гар, хөлийн мөр бэхжүүлэх, тээврийн хэрэгсэл, хими, биологи, галт зэвсгийн гэж ул мөрөөр ангилна. Мөн гүйцэтгэх ажилтан, мөрдөгч, шинжээч, хилийн төлөөлөгч гээд албаараа өөр. Цүнхний онцлог төрлөөс хамаараад багаж хэрэгсэл өөрчлөгдөнө. Зам тээврийн осол баримтжуулах цүнхэнд холыг хэмжих хэрэгсэл давамгай байхаас гадна загвар, хэмжээ өөр байна. Уулын орой руу явахад хүнд цүнх бариад явах уу үүргэвч үүрэх үү. Морь унаад хэргийн газрын үзлэгт явахдаа богцтой байх уу гээд монголын онцлогт тааруулж хийх шаардлага тулгарч байна.
-Туршилт амжилттай болохоор төрийн тусгай чиг үүрэгтэй байгууллагуудад хэдийнээс нэвтрүүлэх боломжтой вэ?
-Цүнхийг хилийн мөрдөгчид өнгөрсөн хавраас хойш ашиглаж эхэлсэн. Ингэж дөрвөн улирал туршилт хийж үр дүнг нь харна. Тиймээс эхлээд баталгаатай үр дүн гарснаар дараагийн асуудал яригдана гэсэн үг. Одоохондоо үйлдвэрлэлийн дамжлагаар хийхгүй байгаа учраас тодорхой хугацаа хэлэхэд хэцүү. Цүнхэнд байгаа нэг багажийг хийхийн тулд удаан хугацааны туршилт хийнэ. Жишээлбэл, гарын мөр илрүүлэх соронзон багсыг хэдэн төрлөөр туршсан. Олон удаагийн оролдлогоор сайжруулж байна. Шинэ санаа бий болгож судалж туршсан хугацаа гэж тооцвол хэдэн жилээр яригдана. Инновацийн үе шат дамжлагаар авч үзвэл нэг цүнхийг практикт нэвтрүүлэх хугацаа 2-3 жил байна.
Төслийн хүрээнд хийж байгаа болохоор шууд нийлүүлнэ гэж ярих боломжгүй. Хоёр жилийн хугацаанд үр дүн гараад үнэхээр баталгаатай ашиглаж болно гэсэн дүгнэлтэд хүрэх ёстой. Хэд хэдэн шат дамжлагаар орно. Практикт туршуулаад засч сайжруулаад явна. Хэрэгцээндээ тохируулж үйлдвэрлээд нэвтрүүлэх шийдвэр гарах ёстой. Хоёр жилийн дараа гэхэд Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд төслийн судалгаа, туршилтын үр дүнг хүлээлгэж өгөхөөр зорьж байна.
Баярлалаа. Таны эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажилд амжилт хүсье
