Уул уурхай Хүнд үйлдвэрийн сайд Г.Ёндонтой ярилцлага өгчээ. Энэ үеэр БНХАУ-ын “Петрочайна Дачин тамсаг” компанитай холбоотой асуудлыг хөнджээ. Ярилцлагаас хэсэгчлэн хүргэж байна.
-БНХАУ-ын “Петрочайна Дачин тамсаг” компанитай байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг эргэн харах асуудал дээр ажиллах ажлын хэсэг байгуулагдсан гэж сонссон. Энэ ажлын хэсгийн талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Тийм ажлын хэсгийг хэд хэдэн яам агентлагийн оролцоотой байгуулах зайлшгүй шаардлага байгаа. Өнөөдөр Аюулгүй байдал, Гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаанд оролцож “Петрочайна Дачин тамсаг” компанийн үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг өгнө. Манай УУХҮЯ-аас өнгөрөгч баасан гарагт мөн Ерөнхий сайд болон Шадар сайд, яамдын сайд нар оролцсон хуралдаанд онлайнаар танилцуулга хийж, хэлэлцсэн.
-Энэ компанитай холбоотой асуудал байнга сөхөгдөж байдаг. Яагаад ер нь манай улсад татвар төлдөггүй газрын тос боловсруулах гадны компани ажиллаж байдаг юм бэ?
-Эхлээд бид өнгөрснийг сайн санах хэрэгтэй байна. Манай улсын газрын тосны хайгуулын үйл ажиллагаа 1969 оноос хойш хорь гаруй жил бүрмөсөн зогссон байсан. Тухайн үед Дорнод аймаг, Тамсагийн хөндийд газрын тосны нөөц байгаа эсэхийг ч мэдэхгүй, тодорхойгүй байлаа. Манай улс 1991 онд Газрын тосны анхны хуулийг баталсан. Ингээд газрын тос хайх ажлыг зохион байгуулах боломжит хэд хэдэн хувилбарыг туршиж үзсэн.
Эхлээд 100 хувь өөрсдийн хөрөнгөөр газрын тосны улсын үйлдвэртэй болохоор “Галба” нэртэй үйлдвэр байгуулсан түүхтэй. Энэ тохиолдолд Монгол Улс хайгуул хийх, өрөмдөх гээд бүх үйл ажиллагааг өөрсдөө хариуцах байсан. Нэг км хайгуулын цооног өрөмдөх өртөг нь 2-4 сая доллар болдог. Тиймээс энэ өртөг өндөртэй үйл ажиллагааг манай улс санхүүжүүлж чадаагүй.
Геофизикийн ажил багахан хийж байгаад үйл ажиллагаагаа зогсоосон байдаг. Үүний дараа өөр нэг хувилбар туршсан. Тэр нь гэрээгээр хамтарсан компани байгуулж, Монголын тал 50%, гэрээлэгч тал 50% -ийн хөрөнгө оруулахаар тохирсон. Гэтэл гэрээлэгч тал мөнгөө гаргаад байдаг, манай тал чаддаггүй. Ингээд энэ аргыг бас больсон. Ингээд эцэст нь бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг байгуулсан.
Харин “Петрочайна Дачин тамсаг” компанийн Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг анх 1993 онд Америкийн “Снайдер Ойл” компанитай байгуулж байсан. Энэ гэрээнд манай улс “Тосонгийн талбайд газрын тосны нөөц ашигласны төлбөр, рояалти авахгүй, нийгмийн даатгал болон орлогын албан татвараас чөлөөлнө” гэж заасан байдаг.
Америкийн компанитай байгуулсан энэ гэрээг 2005 онд “Петрочайна Дачин тамсаг” компани хувьцааг нь худалдан авах замаар өөр дээрээ шилжүүлж авсан юм. Харин Тамсагийн талбайд рояалти авч эхэлсэн шалтгаан нь энэ гэрээний дараа нь байгуулсан байдаг.
-Манай улсын хувьд газрын тос олборлохоор нэлээд оролдлого хийсэн л юм байна. Гэхдээ яагаад татвар авахгүй зэрэг заалтууд оруулсан юм бол?
-Түрүүн хэлсэнчлэн эхлээд ямар нэгэн байдлаар энэ чиглэлийн хөрөнгө оруулалтыг татах, хайгуулын ажлыг газар дээр нь эхлүүлэх, газрын тосны нөөцтэй үгүйгээ мэдэх гэх мэт том эрх ашгийн төлөө зарим зүйл дээр буулт хийж байсан болов уу. Манай улс хүний нөөц, техник технологи дэд бүтцийн хөгжил сул байсан л даа. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний онцлог нь Монгол Улс мөнгө огт гаргахгүй, ямар ч эрсдэл үүрэхгүй. Гэрээлэгч тал л 100 хувь хөрөнгө оруулна. Хэдийгээр маш их хөрөнгө оруулсан ч газрын тосны нөөцийг олж чадахгүй бол эрсдлээ мөн өөрөө үүрнэ.
Өнөөдрийг хүртэл “Петрочайна Дачин тамсаг” нийт 4 орчим тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн. Хэрвээ тос олж, түүнийгээ олборлох юм бол өртөг зардлыг нь олборлосон тосны 40%-иар л нөхдөг. Энэ гэрээ бол тухайн үеийн Монгол Улсын нөхцөлд хамгийн тохиромжтой, ямар нэгэн эрсдэл үүрэхгүй гэрээ гэж би үздэг.
-Бид Оюутолгойн гэрээнд маш олон удаа өөрчлөлт оруулсан байдаг шүү дээ. Түүн шиг 2005 онд “Петрочайна Дачин тамсаг”-т шилжүүлсэн гэрээнд өөрчлөлт оруулж болохгүй гэж үү?
-Манай улс 2014 онд Газрын тосны хуулийн шинэчилсэн найруулга, 2012 онд Татварын багц хуулийг баталсан. Үүний дараагаас манай улсын Засгийн газар “Татвар авч эхэлье” гэдэг саналыг тавьж эхэлсэн. Гэвч хоёр талын байр суурь маргаантай байдаг.
“Петрочайна Дачин тамсаг” компанийн зүгээс “Бидний шилжүүлж авсан гэрээн дээр орлогын бүх төрлийн татвараас чөлөөлнө гэж заасан байсан тул бид хөрөнгө оруулалт оруулсан” гэдэг. Яах аргагүй л гэрээн дээрээ татваргүй байна гээд заачихсан.
Монголын байр суурь бол “Олон улсын гэрээ хуулийн дээр байдаг. Харин энэ гэрээ бол олон улсын гэрээ биш. Тиймээс засвар оруулж, заалтуудыг өөрчлөх боломжтой” гэсэн л байр суурьтай. Хятадын талын байр суурь бас Иргэний хуулийн 5.2 гэдэг заалтыг дурддаг. Уг заалтад, шинээр баталсан хууль тогтоомж нь гэрээний нэг буюу хоёр талын эрх, ашиг сонирхолд хохирол учруулахаар бол гэрээний нөхцөл хүчин төгөлдөр байна гэсэн заалт байдаг.
-Гэхдээ ямар нэгэн хэлэлцээ хийгдэх үү?
-Хэлэлцээ хийгдэж байгаа. Энэ бол Засгийн газрын түвшинд ярих ёстой асуудал. Газрын тосны хууль 2014 оны батлагдсаны дараа “Бүтээгдэхүүн хуваах бүх гэрээг шинэчлэн батал” гэдэг үүрэг өгсөн байдаг. Үүний дараа бүтээгдэхүүн хуваах 9 гэрээг өөрчилсөн. Дараа нь байгуулсан шинэ гэрээнүүдийг шинэ хуулийн дагуу хийсэн. Харин олборлолт явагдаж байгаа “Петрочайна Дачин тамсаг” компанийн Тосон, Тамсаг гэсэн хоёр талбай болон Доншин компанийн 97 гэдэг талбайн Бүтээгдэхүүүн хуваах гэрээний үндсэн нөхцөл байдал нь дээрх маргаантай. “Хуулийг буцааж хэрэглэхгүй, бид татварыг төлөхгүй гэж анхнаасаа гэрээ байгуулсны үндсэн дээр хөрөнгө оруулсан” гэдэг л байр суурьтай. Гэхдээ хэлэлцээ хийгдэж байна.
-Хэр нааштай шийдэгдэх бол, Та юу гэж бодож байна?
-Монгол Улс хөрөнгө оруулалтыг татна, хөхиүлэн дэмжинэ гэсэн бодлоготой. Тиймээс оруулж ирсэн хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах ёстой. Тухайн үед татвар төлөхгүй гэж тохирсон учир нөгөө компаниуд нь хөрөнгө оруулж, үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн нь үнэн. Нөгөө талаасаа Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа гадаад дотоодын аж ахйн нэгжүүд Монгол Улсын хууль эрхзүйн орчин, түүний өөрчлөлт шинэчлэлтийг дагаж мөрдөж байх ёстой. Хоёр талын эрх ашгийг хамгаалсан боломжит хувилбар дээр энэ асуудлыг зайлшгүй шийдэх л ёстой.
-"Петрочанай Дачин тамсаг"-ийн хоёр талбай болон Доншин компанийн олборлолт хэр байна?
-Компанидаа бол ашигтай хэмжээнд хараахан хүрээгүй. Учир нь тухайн компани өнөөдрийг хүртэл нийт 4 шахам тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн гэж дээр хэлсэн. Одоогоор хөрөнгө оруулалтынхаа талыг ч олж аваагүй байгаа юм билээ. Олборлосон тосны 40 хувиар өртөг нөхөөд, үлдсэн 60 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар, тухайн хөрөнгө оруулагч хоёр хувааж авдаг. Монгол Улс 2021 оныг дуустал 2.0 их наяд гаруй төгрөгийг уг бүтээгдэхүүн хуваах гэрээнүүдээс төсөвт төвлөрүүлсэн байдаг.
-Тэгэхээр манай улс олборлож байгаа тосноос яг юу авдаг юм бэ?
-Манай улс Тосонгийн талбайгаас олборлож байгаа нийт тосны 24 хувийг, Тамсагийн талбайгаас 27,5 хувийг авдаг. Энэ нь сүүлийн 3-4 жилийн дунджаар 200 орчим тэрбум төгрөгийг төсөвт төвлөрүүлдэг. Өнгөрсөн жил гэхэд 180 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт өгсөн байна.
